İSAR TEZ SUNUMLARI – IX Osmanlı Maliyesinde Timar Uygulaması Ahkâm Defterlerine Göre 18. Yüzyılda Sistemin İşleyişi – Muhammed Bedrettin TOPRAK

Yazan;Abdullah Rıdvan Gökbel

İSAR Tez Sunumları kapsamında 30 Mart 2017 tarihinde Muhammed Bed­rettin Toprak, “Osmanlı Maliyesi’nde Timar Uygulaması: Ahkâm Defterleri­ne Göre 18.yy’da Sistemin İşleyişi” adlı sunumu gerçekleştirdi. Marmara Üni­versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde, Prof. Dr. Erol Özvar danışmanlığında tamamlanan yüksek lisans tezinin asıl adı ise “İstanbul Ahkâm Defterleri’ne Göre 18. Yüzyılın İkinci Yarısında İs­tanbul ve Çevresinde Timar Sisteminin İşleyişi” idi.

Toprak, klasik dönem Osmanlı Dev­leti’nin sosyal ve ekonomik yapısının temel unsurlarından birini oluşturan timar sisteminin yüzyıllar içerisindeki seyri üzerinde durarak sunumuna giriş yaptı. Esas odaklandığı yüzyıl olan 18. asır dahilinde Dîvân-ı Hümâyûn’da tu­tulmuş olan ahkâm deflerleri ile çok sa­yıda arşiv belgesi ışığında, ulaştığı veri­leri dinleyenlere aktaran Toprak, konu etrafında çalışmalarda bulunmuş olan sahanın önemli isimlerine ait tahlilleri de naklederek çeşitli tespit, yorum ve ihtimalleri masaya yatırdı.

Genelde Osmanlı maliyesi, özeldeyse timar sistemini inceleyen çalışmada, Osmanlı maliye organizasyonu, siste­min muhtevası, hukukî çerçevesi ve dönüşümü hakkında ayrıntılı bilgiler verilmeye çalışıldı. Tez çalışması, timar uygulamasını, bir yandan üretim ve bölüşümde belirleyici olması sebebiyle sosyal ve ekonomik yönüyle, diğer yan­dan da ordu ve savaş finansmanı ola­rak kullanılmasıyla malî ve bürokratik yönüyle ele alma temayülündeydi. Su­num, dolaylı bir vergi toplama yöntemi denebilecek olan sistemin, dönemin ve ordunun ihtiyaçlarına göre değişmelere uğraması meselesini tartışmaya açarak bu değişimin farklı sosyal gruplar üze­rindeki etkisini inceleyerek devam etti.

Toprak, iki bölümden oluştuğunu söy­lediği tezinin ilk bölümünde genel an­lamda Osmanlı maliye organizasyonu ile devletin klasik dönemindeki sistem işleyişinin, ilgili literatürü kapsayan şekilde ele alındığını ifade etti. İkinci bölümde ise Osmanlı arşiv belgeleri ışığında timar sisteminin incelenmeye çalışıldığını ve çalışmanın tezinin de bu bilgiler doğrultusundaki tespitler­den oluştuğunu belirtti.

Son olarak belgelerdeki davalardan yola çıkarak yaptığı araştırma ile siste­min dönem içinde geldiği noktaya dair birtakım neticelere ulaştığı bu çalışma­sıyla, Osmanlı iktisat tarihi içerisinde­ki önemli bir konuya katkı sağlayan ve Osmanlı maliyesine dair bütüncül hari­tanın görülmesi adına önemli bir derle­mede bulunan Bedrettin Toprak’ın tez sunumu, soru-cevap faslının ardından sona erdi.